Afrika Alt Yapı ve İnşaat Sektörü Raporu
Afrika kıtasında sürdürülebilir ekonomik büyüme üç önemli faktöre bağlıdır. Bölgesel entegrasyon, kurumların gelişmesi (mülkiyet hakları ve hukukun üstünlüğü) ve alt yapı. Afrika Altyapı Konsorsiyomu (ICA) raporlarında evlerinde musluğu açamayıp, suyu temin edebilmek için geçen kayıp zamanın 40 milyar saat potansiyelin üzerinde olduğunu belirtmektedir. Karayolu taşımacılığına bakıldığında, yolların %80’i mal taşımak, %90’ı yolcu taşımak için kullanılmaktadır.
Afrika hükümetlerinin tarihsel olarak bütçelerine baktığımızda, bütçe açıklarını finanse etmek için dış borçlar yaptıkları görülür. Aynı zamanda, birçok devlet sabit sermaye artışını mevcut hükümetin maliyesine bağımlı olarak, kendi mali bütçesinin dışında altyapı harcamalarını finanse eder. Bu durumda: Afrika bağlamında, yeni dünya trendlerinin Afrika’yı etkilemesi, Yapı zamanı ve maliyetleri, Önemli inşaatlar ve Altyapı çeşitliliği bu pazarın önemli noktalarıdır.
Genel tabloyu kavrayabilmek için Dünya Piyasaları Raporuna göre (Güney Afrika Hariç) Afrika kıtasının önümüzdeki dönemdeki en önemli yedi projesine bakmakta fayda var.
3218 km’lik Nijerya hızlı treni (13 milyar $); 2935 km’lik Mombasa-Kigali demiryolu; 100KW’lık Ruanda Kivuwatt Enerji Santrali; 525 metrelik Uganda Jinja köprüsü; Namibya Kudu gaz sahası; Trans Sahra doğal gaz projesi ( Nijerya-Cezayir)(20 milyar$); Kuzey-Güney Afrika koridoru.
Afrika’nın kalabalık şantiyelerinden bazıları ve birkaç ülke ekonomisindeki inşaat sektörü yatırımlarından kesitlerle, karlı gözüken pazarları ve altyapı gelişimlerini şöyle bir özetleyelim.
İnşaat Süresi ve Maliyetler;
AECOM 2014 Raporuna göre ortalama inşaat maliyetleri şu şekildedir:
Ucuz konut maliyetlerinde metrekare fiyatı ortalama Johannesburg/Güney Afrika 370USD, Luanda/Angola 625 USD, Akra/Gana 340USD, Nairobi/Kenya 340 USD, Abuja/Nijerya 440USD, Kigali/Ruanda 480USD, Dakar /Senegal 420USD, Dar es Salaam/Tanzanya 390USD, Kampala/ Uganda 370USD, Lusaka/ Zambiya 375USD’dir.
Konut Satış fiyatları metrekare olarak merkez/mahalle olarak ortalama Jo-burg 805/1100USD, Luanda 1350/1855USD, Akra 740/1015USD, Nairobi 735/1005USD, Abuja 965/1315USD, Kigali 1050/1430USD, Dakar 920/1255USD, Dar es Salaam 845/1155USD, Kampala 810/1105USD ve Lusaka 820/1115USD.
Johannesburg’da standart konut metrekare maliyeti 530USD, lüks konut maliyeti 890USD’den başlıyor, Johannesburg’u referans alarak aynı orantıyla diğer ülke ve şehirlerin rakamlarını da yaklaşık tespit edebilirsiniz.
Bu doğrultuda Angola ve Nijerya konut maliyetleri en yüksektir, Gana ve Kenya ise konut maliyetleri açısından daha uygun gözükür. Luanda ise değerlendirmede en kötü örnektir. Farklı olarak Nairobi’nin ve Gana’nın ucuz konut imalatı kategorisinde cazip, Nijerya’da ise ucuz otel maliyetlerinde cazip gözükmektedir. Kigali ise en pahalı konut şatışının olduğu yerdir.
İnşaatların süresi için en önemli konu inşaatın ruhsatları, kamu ile ilişiği ve denetimleri içeren bürokratik süreçtir. Ortalama 150 ile 200 gün arasında değişiklik gösterir. Afrika genelinde hükümetler son on yılda bürokrasiyi kolaylaştırmak ve inşaat süreleri kısaltmak için çalışmalar yaptılar. Örneğin Cezayir inşaatların zamanında tamamlanması için bir yasa çıkardı. Burkina Faso ve Burundi işlemlerin hızlanması işin tek işlem büroları kurdu. Nijerya ve Liberya evrak süresine zaman sınırlaması getirdi. Marutis işlem prosedürlerini birleştirdi, Ruanda ise izin sistemini merkezileştirdi.
Gelelim Afrika’nı en büyüklerine;
Afrika İş Dergisi’nin “Afrika’nın en iyi 250 şirketi” raporunda 24 inşaat ve yapı materyali şirketi bulunmaktadır. Bu şirketlerden 9’u Mısır, 6’sı Güney Afrika, 4’ü Fas, 2’si Nijerya, 1 ‘er Kenya, Tanzanya ve Zambiya’dadır.
Listenin en üstünde Nijerya merkezli Dangote Çimento, listenin 7nci sırasında inşaat sektörünün zirvesindedir. Nijerya Menkul Kıymetler Borsası’nda değeri Güney Afrika’nın tüm inşaat sektörü toplamının neredeyse 3 katıdır. Batı Afrika’nın en büyük sanayi grubudur. Nijerya’nın en büyük çimento üreticisi 2012’de yılda 19 milyon ton üretim kapasitesindeydi ve 14 ülke genişleme planı tamamlandığında 2015 sonu 42 milyon ton/yıl, 2017 sonu 62 milyon ton/yıl hedeflemektedir. 2015 sonu genişleme planı 700milyon $’dır. Dangote, Tanzanya’da kuracağı 500milyon$’lık çimento tesisi için küçük bir enerji santralı kurmak için Tanzanya hükümetine 2015’de başvuruda bulunmuştur. Ve böylece çimento devi 14. Afrika ekonomisine de ayak basacaktır. Ayrıca Kamerun tesisi de bu yıl hizmete girecektir.
Genel olarak listede ilk 250’ye giren bu 24 şirkete şöyle bir bakarsak :
Nijerya-Dangote Cement, La Farge Cement Wapco Nigeria
Mısır-Orascom Construction Inds., El Ezz Aldekhela Steel, El Ezz Steel Rebards, Suez Cement, Egyptian Iron and Steel Comp., Sinai Cement, Egypt Aluminium, Eiswedy Cables, Msr Cement Qena
Fas-Societe Lafarge-Ciments, Societe les Ciments du Maroc, Societe Holcim, Societe Nationale de Siderurgie
Güney Afrika-Aveng, Murray and Roberts, Wilson Bayly Holmes-Ovcon, Raubex Group, Group Five, Cashbuild
Kenya-Bamburi Cement
Zambia-Chilange Cement
Tanzanya-Tanzanya Portland Cement Comp.
Birkaç ülke bazında Afrika sektörüne bakarsak;
ANGOLA; Angola, 2000 yılından bu yana inşaat sektörü sabit sermaye ile hızla büyüyen ve kıtanın altıncı yapı stoğuna sahip ülke. İnşaat sektörü kredi teminindeki sıkıntılar son beş yılda kredi oranlarını iki haneli rakamlara getirmiştir. Bu önemli büyüme yabancı yatırımı ülkeye büyük miktarda getirdi ve Angola, Güney Afrika’dan sonra inşaat ile ilgili işleri içeren yabancı yatırımcıları çeken ikinci ülkedir. Petrol üreten ülkenin özel sektörü büyük ölçüde gelişmemiş olduğundan, ekonomik gelişme devlet-egemen sektörlerde inşaat, enerji ve ulaştırma hakimiyetindedir. Şu anda Angola’nın petrolü diğer sanayi dallarına küçük yayılım ile off-shore olarak bulunur. Ulaşım, su ve elektrik alt-yapı kısıtlılığından dolayı hükümetin ekonomik çeşitli destekleri uzun bir zaman sürmeli ve daha geniş bir ekonomi için olumlu yayılmalar olmalı. Hükümet 2015-2017 döneminde petrol dışı ekonomi üzerinde 23milyar$ harcamayı planlıyor. Tarım, gıda, hizmet, rafineri, kamu hizmetleri, ulaşım, lojistik gibi sektörlerle ülkenin petrole bağımlılığına azaltmayı hedefliyor. Kasım 2014 ‘den beri petrol dışı projelerden bazıları BIOCOM, KIZENGA, PEDRO ve NEGRAS sanayi alanlarındakiler (2015-2016’da uygulanacak olanlar) ve KASSINGA, KASSALA, KITUNGO demir cevheri madenleri. Yatırımlar özel sektör kaynaklı olacaktır. Devletin petrol fiyatlarına müdahalesi bazı projelerin yavaşlamasına sebep olabilir. Hükümet dış yatırımları azaltıp hazine bütçesinden projeleri desteklemeyi hedefliyor.
ETYOPYA; Etyopya’nın altyapısının nominal değeri 2007’den 2013’e kadar 3 kat artmıştır ve kıtada yedinci sıraya getirmiştir. Ülkenin kalkınma stratejisi (GTP), büyüme ve dönüşüm planı (2010-2015) tarafından yönlendirilmektedir. Özünde, GTP, tarımsal üretimi ve verimliliği yükselterek sanayileşmeye teşvik ve altyapıda özel bir odaklanma yatırım açan bir kamu sektörü yatırım stratejisidir. Etyopya’nın yatırım önderliğindeki kalkınma stratejisi milenyum kalkınma hareketi (MDGS) ile GSYİH’de büyüme ve ilerleme tespit etti. Bu yoksullukta ciddi bir azalmaya sebep oldu. Doğu Afrika’da büyümeyi desteklemek için küçük ekonomilerin bölgesel pazarlara büyük faydası vardır. Böylece büyük doğu Afrika ekonomisinin karşılaştırmalı avantajlarından yararlanır. Etyopya’nın doğal kaynaklarını ve demografisini kullanarak bölgede bütünleştirmeyi destekleyerek bölgeye katkısı elektrik olabilir. Şu anda 2300MW (EEPCO) kurulu elektrik üretimini sağlamakta. 2037 yılında 37.000MW hedeflenerek 9 Afrika ülkesine elektrik ihracatı yapmayı hedefliyor. Etyopya’nın sadece hidro-enerjide 45.000MW potansiyeli var.
GANA; 2007 yılında petrolün bulunması ve 2010’da da ihracatına başlanması Gana ekonomisini ve GAMA (Büyük Akra Metropol Bölgesi) Afrika’nın 11.büyük bölgesini hareketlendirdi. Petrol, Gana ekonomisinin son beş yılda %8,7 büyümesine yardımcı olmuştur. Özel tüketim harcamaları da %7,5 artmıştır. Ülkenin büyüyen orta sınıf, perakende merkezlerine birçok uluslar arası markayı çekti. Bu da alışveriş eğilimlerinin batılılaştığını gösterir. Ancak alışveriş merkezleri bu artışa ve bu pazara ayak uydurmakta başarısız oldu. Sebebi ise kısa zaman içindeki talebi perakende alanı kısıtlılığından karşılanamadı. Ekim2014’de açılan 27.500 metrekarelik Akra West Hill Mall’ın ikinci aşaması olan 12.000 metrekare devam etmektedir. 14.000 metrekarelik Achimota Perakende Merkezi 2014 sonunda tamamlandı. 27.500 metrekare Kumasi Mall bu sene açılacak. Kumasi ‘nin toplam alanı 250.000 metrekare olacak ve önümüzdeki üç yılın sonunda tamamlanacak. Daha ileriye baktığımızda Gana, önümüzdeki 25 yıl boyunca demografik yapısıyla bu sektörde inanılmaz bir pencere olacağı kanaatindeyim. Birleşmiş Milletler raporuna göre çalışma çağındaki nüfus 2010 yılında %57,5 dan 2040 yılında %64,8 e yükseleceği öngörülmektedir. Aynı zamanda gelir dağılımı dinamikleri özellikle artacak. Düşük gelirli Ganalıların payının bugün %60’dan, 2030 yılında %20’ye düşmesi hedeflenmektedir. Bu da önümüzdeki 15 sene sonunda, orta kesimin ve düşük–üst kesimin %20 ve %10 artışı beklenmektedir.
GÜNEY AFRİKA; Nijerya ve Cezayir’den sonra üçüncü en büyük altyapı stoğuna sahip ülkedir. Ülkenin gelişmiş inşaat sektörü diğer ekonomik sektörlere göre 2000 yılından bu yana en hızlı büyümesini kaydetti. İnşaat sektöründe Crane Worldwide, Babcock International, Hitachi ve Komatsu 2010-2013’de 290milyon$ yapmıştır. Emlak piyasasına bakarsanız piyasa şeffaftır, Afrika kıtasının en büyüğü ve en olgunudur. 3-5 yıl leasingle Afrika kıtası üzerinde en uzun ödeme süreli konutu alabilirsiniz. Ofisler belirli yerlerde konumlanmıştır, Perakende pazarları derli toplu ve düzgündür. Hükümet son beş yılda altyapıya 80 milyar$ harcamıştır. Ülkenin inşaat harcamaları sermayesinin çoğu devlete ait kurumlar ve hükümet tarafından özel sektöre yaptırılmaktadır. FIFA 2010’daki stadyumlarda kötü plan uygulamalarından beri inşaat kalitesi tartışılır. Güney Afrika’nın alt yapı kalitesi Namibya, Marutis ve Seyşellerin arkasında kalır. Dünya geneline bakıldığında da 144 ülke içinde 59.sıradadır. İlginç olan hava ulaşım altyapı kalitesi 11.sıradadır. Güney Afrika son on yılda sektöre çok büyük harcamalar yapmıştır ve bu da her an durabileceği riskini gösterir.
KENYA; Şu anda yapım aşamasında olan standart demiryolu bittiğinde ülkenin ekonomik gelişimini 1,5 puan artırma potansiyeline sahiptir. 2017 sonunda demiryolu hattının bitmesi planlanıyor. Proje tamamlandığında Ulusal ve uluslar arası ticareti arttırarak büyümeyi destekleyecektir. Planın ilk aşaması Nairobi’den Mombasa kıyısına 472km demiryolunu kapsamaktadır. İkinci aşama Kenya-Uganda arası 505km’dir. Bu tür projelere fon oluşturmak için, Kenya hükümeti 12 yıllık 47milyon$ özel altyapı tahvilleri sattı. Dünya Bankasının bölgedeki altyapı yatırımları için destek verme vaadi, bölgesel bir perspektiften bakıldığında Kasım 2014’den itibaren Afrika’da önemli bir ivme kazandırdı. Çok taraflı kuruluş bölgedeki entegrasyon artırma çabalarının bir parçası olarak Kenya ve Tanzanya iç su yollarını ve bağlantı kanallarını geliştirmek için 1,2 milyar$ yapmayı hedeflemektedir. Daha spesifik olarak fon, Tanganyika Gölü ve Viktorya Gölü’nün su yollarını canlandırmak ve Mombasa ve Dar es-Salaam limanlarının kapasitesini ve verimliliğini arttırmak için kullanılacak. Kenya, Tanzanya, Uganda, Ruanda ve Burundi’den oluşan EAC, politika entegrasyonu derinleştirmek ve ticaretin önündeki engelleri kaldırmak için altyapı yatırım programlarını yürütmektedir. 2015-2025 strateji planında, limanlar, demiryolları, iletim hatları, petrol ve gaz alt-yapısının geliştirilmesi için bloğun 68milyar$’a ihtiyacı olacağı ve belki bu rakamın 100milyar$’u bulabileceği belirtilmektedir.
MOZAMBİK; (EIA) Amerikan Enerji Enformasyon İdaresi, Mozambik’in araştırılmış doğal gaz rezervinin 100 trilyon kübik olduğunu belirterek Nijerya ve Cezayir’den sonra kıtanın en zengini olduğunu netleştirmiştir. Ülkenin deniz rezervlerini USA’den Anadarko ve İtalyan ENI sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) olarak Ravuna baseninden en erken 2019 gibi ihraç etmeyi planlıyor. Mozambikli yetkililer altyapı projelerini finanse etmek için giderek artan bir borç birikimdedirler. Buna ek olarak gaz sektörüne %80 geliştirmek için ABD’den FDI’dan 20 milyar$ alabilir. Altyapı yatırımları 2008’den beri 2 katına çıkmıştır. Bu sanayi ile ilgili ithalatı da arttırmıştır. Cabo Delgado’daki Palma bölgesinde önemli gelişmeler beklenmektedir. ENH(ülkenin petrol şirketi) LNG aktiviteleri için 18.000 hektarlık bir alanı geliştirmeyi planlıyor. Bu da konut, enerji yoğun sanayi, perakende, tarım ve turizm bileşenlerini bölgede arttıracak. Bölgeye 250.000 kişinin göçmesi beklenmekte.
NİJERYA; Politik perspektifinden bakıldığında Afrika’nın en büyük ekonomisinde devlet yapılarının etkinliği alt-yapı zorlukları yanı sıra yolsuzluk baskısı altındadır. Kıtanın en büyük hidrokarbon üreticisi olmasına rağmen, Nijeryalı işletmeler elektrik kesintileri yüzünden dizel jeneratörler kullanmaktadır. Ülkenin şu anki kişi başına düşen elektrik üretimi dünyanın en düşüğüdür. Nüfusun yaklaşık yarısı, elektriğe ulaşamamaktadır. Hükümet her yıl 1,5 milyon Nijeryalıyı şebekeye bağlamayı, 2020 yılında %75 vatandaşın elektriğe ulaşabileceğini umuyor. Ülkenin enerji sektörü, üretim, dağıtım ve iletim şeklinde yeniden yapılanmaya girdi. Nijerya Afrika’daki en büyük doğal gaz rezervine sahiptir. Ancak sınırlı altyapıya sahiptir.
Mart 2011’de Goodluck Jonathan resmen federal hükümetin gaz devrimini planını açıkladı. 25 milyar$’lık bir yatırım ile 600.000 iş gücü yaratacağını belirtti. Nijerya ulusal petrol şirketi(NNPC) önümüzdeki dört yıllık sürede 16milyar$’ı gazdan-enerji, gaz bazlı sanayileşme ve gaz ihracatı üzerine yatırım yapmayı hedefliyor.
TANZANYA; Doğu Afrika’nın ikinci büyük ekonomisi olan Tanzanya, çimento ithalatını 2006’da 92.400 tondan 2012’de 101.400 ton’a çıkardı. ABD Jeolojik Araştırmalar Kurumunun, Tanzanya’nın çimento üretimini de 2012’de 2.580.000 ton’dan iki kat artmıştır. Ancak daha yüksek üretim ve artan ithalat, 2012 ‘de 3.500.000 talebi karşılayamamıştır. Ticaret birkaç yılda imalatın 6.000.000 tona çıkacağını belirterek 7 yeni fabrikanın açılacağını belirtmişti. Ülkenin gelişen sanayisi, inşaat, maden ve üretim üzerine kurulmuştur. Kömür, doğal gaz, uranyumun çıkarılmasıyla zaman içinde ülkenin ekonomisi imalat sektörünü geliştirecektir. Ülke aynı zamanda tam performansla kullanılmayan turizm sektörüne de sahiptir. Turizm sektörü altyapısı gelişmeye müsaittir. Doğmakta olan gaz sanayi önümüzdeki yıllarda faaliyetlerin temel noktası olacaktır. Doğalgazın çıktığı bölge 43.bölgedir.
UGANDA; Uganda Sanayi Sektörü, inşaatla ve devletin altyapı yatırımları ile yönlendirilir. Güncel alt-yapı projeleri genelde petrol ile alakalıdır. (rafineri, boru hattı, ulaşım yolları, su ve elektrik dağıtımı) ile alakalıdır. Ve ayrıca denize erişimi kolaylaştırmak için demiryolu. Eğitim ve sağlık yatırımları daha öncelik içerdiğinden yatırımları bira payını azaltabilir. Sanayi sektörü önümüzdeki yıllarda hidrokarbon sektörünün gelişmesi bir basamak daha atlayacaktır. Uganda, yabancı sermayenin sağlıklı bir şekilde girmeye devam etmesini beklemektedir. Uluslar arası petrol fiyatlarındaki ani düşü enerji yatırım kararları üzerinde olumsuz etki yaratabilir, ama her projenin kendi koşulları düşünüldüğünde orta veya uzun vadede farkı kapatabilir. Enerji fiyatları düşerse, petrol arama bütçeleri de düşebilir. Fakat Uganda hükümeti Tullow Petrol ve Total ile bir anlaşma imzaladı. Şu anda lisanslarını bekliyorlar.
ZAMBİYA; Madencilik sektöründeki sonuçlar ve artış, Zambiya ekonomik faaliyetlerini bu yüzyılın başından beri %26 arttırmıştır. Büyük ölçekli madencilik yatırımları, hükümet tarafından yerli çimento üretimi, ayrıca hükümetin alt-yapı çalışmaları devam etmektedir. Zambiya’nın ulaştırma ve enerji altyapısı mali baskıdan dolayı açığı vardır. Ülkede yürütülen altyapı çalışmalarını %60’ı Dünya Bankası tarafından desteklenmektedir ve projelerin ortalama ömrü 3,8 yıldır. Coğrafi olarak Zambiya, Orta Afrika’ya yakınlığı, iddaalı kara yolu, tren yolu ve hava ulaşımı ile güç altyapısı ile güneye geçiş noktası olma durumundadır. İnşaat sektörü maden alanındaki yatırımlar ve uzun süreli enerji yatırımları ile doğru orantılı olarak büyüyeceği tahmin edilmektedir.
Yukarıda sadece birkaç ülkeyi genel başlılarla vermeye çalıştım. Görüldüğü üzere Afrika’nın en canlı, en hızlı büyüyen ekonomileri inşaat sektöründeki şirketler için önemli fırsatlar sunuyor. Ancak bu ülkeler homojen değildir. Bürokratik problemleri ve riskleri, inşaat maliyetlerini göz önüne alarak bu pazarlar incelenebilir. Ayrıca inşaat yan sanayi ürünleri, pazarı, peşin ve kısa vadeli satışlar içerdiğinden minumum riskli bir pazardır. Yarı mamul veya imalatın kısmi yapılabileceği ülke yatırımları da doğru nokta da yapılırsa geri dönüş gayet hızlı olacaktır.
afrikadanismani.com