Afrika’da Geri Dönüşüm ve Yatırım Fırsatları –Afrika’da Çöpten Para Kazanmak
Afrika’da toplanan çöpler, özellikle gelişmekte olan Afrika ülkelerinde çok büyük sorundur. Dünya Bankası Kentsel Gelişim raporuna göre Afrika’da şu anda yaklaşık yılda 70 milyon ton çöp üretilir. Hızlı kentleşmesi ve büyümekte olan ekonomileri ile Afrika’daki atık üretimi 2025 yılına kadar yıllık 100 milyon tona ulaşacaktır.

Çöp bir sorundur, çünkü uygun atılmadığında kirlilik, hastalık ve çevre kirliliğine neden olur. İyi olan şudur ki Afrika’da üretilen atıkların çoğu geri dönüştürebilir ve yeni ürünler yaratmak için tekrar kullanılabilir. Ne yazık ki Afrika’da her gün üretilen atığın sadece yüzde 10’u toplanmaktadır. Gerisi genellikle yasadışı dökme yerlerine, kanalizasyona ve direnajlara atılır. ABD ve Avrupa’da atık toplama ve geri dönüşümün milyonlarca dolarlık bir sanayi olduğu biliyor muydunuz? 

Dünyada her dakika’da 1 milyondan fazla plastik torba kullanılmaktadır ve atılmaktadır. Tabii ki bu toplamdan büyük payı Hindistan ve Afrika almaktadır.
Afrika’da Ruanda plastik torbaları yasaklayan tek ülkedir. Gana ve Fas’da bu konuyu dile getirdi fakat girişimde bulunulmadı.
Gana ve Nijerya’da içme suyu büyük oranda poşette satılmaktadır. 2013 yılında Bilimsel ve Endüstriyel Araştırma Merkezi (CSIR) tarafından yapılan bir raporda, plastiklerin geri dönüşüm yönünde çeşitli aşamalar geçmesi durumunda ciddi bir pazarın varlığını belirtmiştir. Gana Bilim ve Teknoloji Enstitüsü, Gana Plastik Komitesinin geri dönüşüme davetinin ardından plastik geri dönüşüm girişimlerde artış olmuştur.
Akra Geri Dönüşüm, Jekora Venture, Enviroplast Gana’da geri dönüşüm merkezlerinden sadece bir kaçıdır. Ayrıca kar amacı gütmeyen kuruluşlar ve küçük ölçekli geri dönüşümü savunan bazı şaşırtıcı küçük ölçekte girişimler de var. Örneğin çöp çantası projesi ile sokaktaki su şişelerinden onları sürdürebilir moda ürünleri haline getirerek sanatsal nesneler yapımında kullanılır.

Kenya’da bir grup bireysel organizasyon plastik atıkları yol işaretlerine dönüştüren bir proje gerçekleştirmiştir. 2015 yılında başlatılan ve Al Jazeera tarafında belgelenen Kenya’daki bu girişim kademeli olarak plastik atıkları yok etmese de azaltmaktadır.
Nijerya’dan Wecylers, Güney Afrika’dan Thato ve Rea, Uganda’dan Yell, Etiyoya’dan Bethlehem ve Kenya’dan Lorna Rutto gibi girişimcilik ödülleri almış kişisel geri dönüşüm projeleri çoğaltılabilir ve geri dönüşümün toplumsal bir proje olarak doğayı korumasının yanında ciddi bir sektör olduğunun da göstergesidir.
Orta ve Doğu Afrika’da bir kağıt geri dönüşüm tesisi atık kağıdı tuvalet kağıtlarına, kağıt mendile, yumurta kasalarına ve daha birçok kullanılabilir ürüne dönüştürüyor. Chandaria Industries Limited atık kağıt geri dönüşüm ile Kenya ‘da 5000’den fazla kişiye geçim ve istihdam sağlamaktadır. Bu doğrultuda kağıt geri dönüşümü için Batı Afrika’da büyük bir boşluk vardır.

Nispeten Afrika’daki kağıt ve metal geri dönüşümü, plastik ve atık geri dönüşümüne göre daha aktiftir.
Güney Afrika bakacak olursak geri dönüşüm konusunda, Afrika’daki çoğu ülkeden daha iyi performans gösterir. 50’den fazla geri dönüşüm firması ile kıtada büyük ölçekte faaliyet göstermektedir ve plastik atıklar sandalyeler, borular, polietilen torbalar vb. haline dönüştürülmektedir.
Orta gelirli ülkelerde üretilen atıklar yüksek gelirli ülkelere kıyasla çok daha fazla ve gelişmiş ülkelerde orta gelirli ülkelere göre daha fazla geri dönüşüm girişimi olduğu için Afrika’nın bazı bölgelerinde atık bir tehdittir. 2014’de Gana’daki Agbobloshie çöp sahaları dünyanın en büyük çöp dökümhanesi olarak listelenmiştir.
Elektronik atıklar konusu ise oldukça kapsamlıdır ve bununla ilgili Afrika’da yapılacak çok şey var. Her yıl dünya çapında 40 milyon tondan fazla elektrikli ve elektronik atık üretilmektedir. Buzdolapları, bilgisayarlar, televizyonlar, fırınlar, telefonlar, klimalar, lambalar, tost makineleri ve aklınıza gelen diğer tüm elektrikli aletler. Hacimsel olarak düşünürsek her yıl büyük piramit Giza’nın 7 katı bir atıktan söz etmekteyiz. Bu e-atık’ın büyük bölümünü ABD, Avrupa ve Çin oluşturmaktadır ve 2014’e baktığımızda sadece %15’i geri dönüştürülmüştür ve bu geri dönüşüm listesinde Afrika en sonlardadır. Afrika’da henüz tam oturmayan bu geri dönüşüm sistemi ikinci el piyasası, yedek parça ve tamir gibi bir pazar oluşturmuştur.

Geri dönüşüm sisteminin Afrika’da geri kalmasının sebebi atık toplama altyapısının oluşturulmamış olması ve teknolojik yatırımların eksikliğidir. Ev halkları genelde çöplerini ayırmaz ve geri dönüşüm malzemelerini belediyelerin terk merkezine bırakır veya atık satın alma merkezlerine götürmek zorunda kalır. Geri dönüşüm konusunda kıtadaki en başarılı ülke olan Güney Afrika’yı değerlendirecek olursak geri dönüşüm oranları içecek kutularında yüzde 69, kağıt da %59,camda yüzde 25 plastikte yüzde 17 civarındadır. Bu rakamlar geri dönüşüm konusunda işletme eksikliği olduğu açık bir şekilde göstermektedir. Gayri resmi geri dönüşümcüler bu malzemelerin çoğunu çöp bidonlarından ve depolama alanlarından geri alır. Bu geri dönüşümcülerin sağlığı ve güvenliği açısından ideal değildir. Lakin ülkemizde de sistem ağırlıklı olarak aynı şekilde çalışmaktadır.
Bu sektör ardında ciddi bir istihdam ve maddi kazanç vardır. Doğanın korunması ve çevre kirliliğine müdahalesi ile getirileri ayrıca sıralanabilir. Bu tip bir tesise yapılacak yatırımlar birkaç ay gibi kısa bir zaman zarfında kendini karşılayabilmektedir.
Kağıttan plastiğe, metalden tekstile Afrika’da her alanda geri dönüşüm tesisi ihtiyacı bulunmaktadır. Elbette toplanacak atık maddenin sınıflandırılması ve temizlenmesi önemli derecede emek gerektirir.
Ayrıca atık maddelerin işlenmesi, geri dönüşüm işleme, ekstrüzyon makinelerine, presler ve özel merdaneleri içeren dönüşüm tesislerine yapılacak yatırımları gerektirir.
Önümüzdeki yıllarda Afrika’da atık yönetimi geliştikçe bu konuda işletmeler ve girişimcilerin sayısı artacaktır. Türk yatırımcılar da bu alanda yerlerini alabilir.
İklim değişikliğinin güçlü bir küresel tehdit olduğu günümüzde Afrikalıların atıkları azaltması ve daha fazla geri dönüşüme yönelmesi gerekmektedir.
Atık her yerde, Afrika’da atıktan para kazanmak ülkemizdekinden çok daha kolay ve kar marjı daha yüksektir. Toplama ve işleme maliyetleri oldukça düşüktür ve rekabet yoktur.